Bức tranh ảm đạm

Trước tiên xin được lưu ý ngay rằng trong số 141 quốc gia được nghiên cứu, Nhật Bản có mức lương khởi điểm thấp thứ tư. Nước này có giá vào cửa Disneyland thấp nhất thế giới. Giá một chiếc bánh Big Mac ở Nhật Bản ngang bằng với giá ở một nền kinh tế mới nổi.

Thậm chí, việc nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đang trở thành một quốc gia “giá rẻ” còn là chủ đề của một trong những cuốn sách bán chạy nhất tại xứ sở mặt trời mọc. Đó là cuốn “Nhật Bản giá rẻ: Sự đình trệ được chỉ ra bởi giá cả” (do Nikkei Publishing Inc phát hành vào ngày 8/3/2021).

Đây là cuốn sách do phóng viên tài chính Rei Nakafuji của tờ Nikkei viết về nên một bức tranh ảm đạm tại Nhật Bản ngày nay, nơi mà nhiều biện pháp nhằm kích thích tiêu dùng đã thất bại, đến mức giá một số mặt hàng đã giảm xuống bằng mức giá của các nền kinh tế mới nổi.

Ở cấp độ vĩ mô, Nhật Bản đang trở thành một quốc gia “giá rẻ” không chỉ về giá cả, mà còn về cả nguồn nhân lực. Nó có mức lương khởi điểm cho sinh viên mới tốt nghiệp rất thấp và đang đối mặt với tình trạng chảy máu chất xám.

Nhật Bản từng nổi tiếng là một điểm đến đắt đỏ, nhưng giờ nếu bạn đến từ một quốc gia giàu có, bạn sẽ tìm thấy nhiều thứ có giá cực kỳ rẻ tại đây.

Một phòng khách sạn sang trọng có thể khiến bạn mất 1400 USD một đêm ở Mỹ, thì nó chỉ có giá 700 USD ở Nhật Bản. Bạn có thể mua một suất thịt bò ngon với giá 300 yên (2,61 USD) hoặc một chiếc Big Mac với giá 390 yên (3,39 USD) - chỉ bằng một nửa so với giá ở Mỹ (5,74 USD).

Nếu giải trí cùng gia đình là sở thích của bạn, Nhật Bản cung cấp mức giá vào cửa thấp nhất trong số tất cả các Disneylands trên thế giới. Và tại sao không đi mua sắm ở Nhật Bản? Daiso là một trong những tập đoàn bán lẻ toàn cầu thành công nhất của Nhật Bản trong những năm qua. Và đây chính là chuỗi cửa hàng giá rẻ.

Ý tưởng của Daiso bắt nguồn từ “cửa hàng 100 yên”, nơi mọi thứ đều có giá khoảng 0,87 USD (gần 20.000 VNĐ). Tất nhiên, nhiều hàng hóa tại đây thực ra có giá 200 yên, 300 yên hoặc hơn, nhưng có một sự thừa nhận chung rằng: Đây là nơi bạn có thể mua những thứ rẻ tiền.

Daiso có 2.248 cửa hàng tại 26 quốc gia trên thế giới. Nó có 1.365 cửa hàng ở Hàn Quốc, 120 ở Thái Lan, 44 ở Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và cả ở Việt Nam. Nhưng chỉ ở Nhật Bản mới có thể mua hàng hóa với giá 100 yên.

Nakafuji viết rằng: “Hàng hóa và dịch vụ thường rẻ hơn so với các nước khác là một trong những yếu tố thúc đẩy sự bùng nổ du lịch gần đây của Nhật Bản. Chi tiêu của du khách nước ngoài đã tăng gấp ba lần lên 4,52 nghìn tỷ yên (41,6 tỷ USD) từ năm 2013 đến năm 2018”.

Tất nhiên, điều này còn liên quan đến sự tập trung gần đây của Tokyo vào việc nâng cấp nền kinh tế dịch vụ, chiến dịch quảng bá du lịch và các sự kiện lớn trong những năm gần đây. Mặc dù vậy, một phát hiện đáng ngạc nhiên rằng mọi người đang đến Nhật Bản, ít nhất trước đại dịch Covid-19, đơn giản bởi vì sự “giá rẻ” của nó.

Vì đâu nên nỗi?

Tại sao điều này lại xảy ra? Toshihiro Nagahama, nhà kinh tế tại Viện nghiên cứu Dai-ichi Life, chỉ ra rằng: “Tình trạng giảm phát kéo dài của Nhật Bản đã phá hủy tất cả. Nếu các công ty không thể tăng giá sản phẩm, họ không thể kiếm tiền; và nếu các công ty không thể kiếm tiền, tiền lương không thể tăng lên; nếu tiền lương không thể tăng lên, tiêu dùng sẽ không tăng, và kết quả là giá cả vẫn như cũ. Bằng cách này, sức mua của Nhật Bản đã yếu đi".

Nhật Bản không chỉ phải gánh chịu sức mua suy yếu, mà còn phải gánh chịu từ việc sinh đẻ thấp. Dân số Nhật Bản đang già đi và ngày càng thu hẹp đã dẫn đến tình trạng thiếu lao động trong nhiều năm. Tình trạng thiếu nhân công kéo dài đến nỗi robot đã được sử dụng đứng quầy lễ tân khách sạn và tàu hỏa không có người lái.

Sự mất cân đối giữa cung và cầu cũng không giúp tiền lương tăng nhiều. Tiền lương, được điều chỉnh theo lạm phát, gần như luôn giảm trong suốt 30 năm qua. Xét về mặt thực tế, nó vẫn ở mức gần như hai thập kỷ trước.

Hơn nữa, ngày càng có nhiều người lao động “không chính thức” và không được hưởng đầy đủ quyền lợi. Sự gia tăng của những người lao động thời vụ và được trả lương thấp đã tạo ra một lớp “nghèo khó” mới. Nó đã tăng từ 15% lực lượng lao động vào những năm 1980 lên gần 40% hiện nay.

Một công nhân bình thường thường kiếm được 2.500 yên (21 USD) một giờ; ngược lại những người làm việc tạm thời nhận được 1.660 Yên (14,42 USD) và những người bán thời gian chỉ nhận được 1,050 Yên (9,12 USD) một giờ. Người lao động thời vụ cũng hiếm khi nhận được bảo hiểm y tế của công ty hoặc bất kỳ đặc quyền nào của người lao động.

Báo cáo thường niên do Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản công bố vào tháng 11 vừa rồi cho thấy số vụ tự tử ở nước này đã tăng lên 21.081 người vào năm 2020, đánh dấu lần tăng đầu tiên kể từ năm 2009. Sự gia tăng được cho là do đại dịch, nhưng điều này có thể không phải nguyên nhân của toàn bộ câu chuyện.

Ngay cả những người bước lên nấc thang đầu tiên sự nghiệp cũng không có một khởi đầu suôn sẻ tại Nhật Bản. Công ty tư vấn Willis Towers Watson đã tiến hành nghiên cứu mức lương cơ bản hàng năm cho sinh viên vừa tốt nghiệp đại học trên khắp thế giới vào năm 2019. Kết quả cho biết: Mỹ trung bình 6,29 triệu yên, Đức 5,31 triệu yên, Pháp 3,69 triệu yên và Hàn Quốc 2,86 triệu yên.

Trong khi đó, mức lương khởi điểm của một sinh viên vừa tốt nghiệp Nhật Bản là 2,62 triệu yên - thấp thứ tư trong số 114 quốc gia được nghiên cứu. Con số này chỉ bằng 1/3 mức lương khởi điểm ở Thụy Sĩ - 9,02 triệu yên - quốc gia cũng nổi tiếng với những gì Nhật Bản từng được biết đến trước đây: sự đắt đỏ.

Trên thực tế, đã có những công nhân Nhật Bản đến Trung Quốc làm việc và định cư tại đây. Kinh ngạc hơn đối với người Nhật, một số trong số họ đến từ ngành công nghiệp hàng đầu của quốc gia. Đó là Anime - hay phim hoạt hình.

Anime là biểu tượng của Nhật Bản. Nó có danh tiếng vô song trong lĩnh vực hoạt hình trên toàn thế giới. Nhưng tiền công của những người làm phim hoạt hình lại thấp một cách đáng kinh ngạc.

Theo khảo sát của Hiệp hội Đạo diễn và Hoạt hình Nhật Bản, 54,7% họa sĩ hoạt hình kiếm được dưới 4 triệu Yên một năm. Đối với những họa sĩ hoạt hình trẻ ở các công ty vừa và nhỏ, việc kiếm được 90.000 yên một tháng cũng không phải chuyện lạ.

Chán nản với mức lương thấp và công việc nặng nề, nguồn nhân lực Nhật Bản được cho là đang lần lượt chảy ra thị trường Trung Quốc, nơi chất lượng công việc đang được cải thiện.

Tất nhiên, khái niệm “Nhật Bản giá rẻ” không dành cho những quốc gia nghèo hoặc đang phát triển. Song rõ ràng, so với mặt bằng các nước phát triển, Nhật Bản từ một nơi đắt đỏ nhất hành tinh đã trở một quốc gia “giá rẻ” thực sự!