Trung Quốc bỏ ngỏ cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang trải qua những thay đổi lớn sau đại dịch COVID-19, căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới - Hoa Kỳ và Trung Quốc - một lần nữa nổi lên, lần này không chỉ dưới hình thức các đòn thuế quan, mà còn là sự giằng co chiến lược sâu sắc hơn trong lĩnh vực công nghệ, chuỗi cung ứng và địa chính trị. Việc Trung Quốc gần đây phát đi những tín hiệu "bỏ ngỏ" khả năng tái khơi mào hoặc làm leo thang cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ đã gây nên làn sóng lo ngại không chỉ trong giới đầu tư mà còn trong toàn bộ cộng đồng quốc tế. Đây không chỉ là vấn đề về kinh tế, mà còn là một phân trong cuộc cạnh tranh chiến lược toàn diện giữa hai siêu cường.

I. Trung Quốc "bỏ ngỏ" - Một nước cờ chiến lược?

Cụm từ "bỏ ngỏ" ở đây không đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẵn sàng phát động cuộc chiến thương mại mới ngay lập tức, mà phản ánh sự linh hoạt trong chiến lược đối ngoại và thương mại của Bắc Kinh. Trong bối cảnh áp lực kinh tế nội địa gia tăng - từ tăng trưởng chậm, thất nghiệp thanh niên cao, cho đến khủng hoảng bất động sản chưa được giải quyết - việc Trung Quốc để ngỏ khả năng phản ứng mạnh mẽ với các biện pháp thương mại từ Mỹ là cách để gây áp lực ngược lại, đồng thời tạo đòn bẩy trong đàm phán.

Việc Bắc Kinh không đưa ra phản ứng mạnh mẽ ngay lập tức với các động thái gần đây của chính quyền Washington - ví dụ như việc mở rộng danh sách đen các công ty công nghệ Trung Quốc hoặc áp đặt hạn chế xuất khẩu chip tiên tiến - cho thấy Trung Quốc đang thận trọng tính toán thiệt hơn. Họ hiểu rõ rằng nếu phản ứng quá cứng rắn, họ có thể tự làm tổn hại nền kinh tế vốn đang gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, việc "để ngỏ" cũng là một lời cảnh báo: Trung Quốc sẵn sàng hành động nếu bị khiêu khích vượt ngưỡng chịu đựng.

II. Các nguyên nhân cốt lõi của căng thẳng

1. Cạnh tranh công nghệ:

Trung tâm của cuộc chiến thương mại hiện nay là công nghệ. Mỹ liên tục tìm cách ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận các công nghệ lõi như chip bán dẫn tiên tiến, trí tuệ nhân tạo, và công nghệ lượng tử. Đổi lại, Trung Quốc đẩy mạnh chiến lược tự chủ công nghệ - thể hiện rõ trong kế hoạch "Made in China 2025". Điều này tạo nên một cuộc đua khốc liệt nhằm chiếm ưu thế công nghệ trong thế kỷ 21.

2. Chuỗi cung ứng chiến lược:

Sau đại dịch COVID-19, Mỹ và các nước đồng minh ngày càng cảnh giác với việc phụ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng các sản phẩm chiến lược như dược phẩm, nguyên liệu đất hiếm, và linh kiện điện tử. Việc "tách rời có chủ đích" (decoupling) và "giảm thiểu rủi ro" (de-risking) là xu thế Washington đang theo đuổi, khiến Bắc Kinh lo ngại về việc bị cô lập và siết chặt kinh tế.

3. Cân bằng quyền lực địa chính trị:

Bên cạnh các yếu tố kinh tế, căng thẳng thương mại phản ánh sự cạnh tranh rộng lớn hơn về vị thế toàn cầu. Mỹ xem Trung Quốc là "đối thủ chiến lược lâu dài", trong khi Trung Quốc coi sự trỗi dậy của mình là tất yếu và không thể bị ngăn cản. Các hành động thương mại vì thế mang màu sắc của một cuộc "chiến tranh lạnh kiểu mới".

III. Tác động đến kinh tế toàn cầu

Sự leo thang trở lại của cuộc chiến thương mại, nếu xảy ra, sẽ gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với nền kinh tế toàn cầu vốn chưa phục hồi hoàn toàn sau các cú sốc liên tiếp trong thập kỷ qua. Một số tác động đáng chú ý gồm:

- Làm chậm tăng trưởng toàn cầu: Quá trình phục hồi sau đại dịch và xung đột Nga-Ukraine vẫn chưa ổn định. Một cuộc chiến thương mại mới có thể làm sụt giảm thương mại toàn cầu, gián đoạn chuỗi cung ứng, tăng chi phí sản xuất, và từ đó kéo giảm tăng trưởng tại nhiều nền kinh tế.

- Tăng lạm phát: Việc áp đặt thuế quan hoặc hạn chế xuất khẩu sẽ làm tăng giá thành hàng hóa - cả tại Mỹ, Trung Quốc và các nước phụ thuộc vào nhập khẩu trung gian từ hai quốc gia này. Trong bối cảnh các ngân hàng trung ương đang cố gắng kiểm soát lạm phát, căng thẳng thương mại sẽ làm phức tạp thêm bài toán chính sách tiền tệ.

- Tái định hình dòng vốn và chuỗi cung ứng: Các doanh nghiệp sẽ phải cân nhắc lại chiến lược đầu tư, có thể chuyển nhà máy khỏi Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, Ấn Độ hoặc Mexico. Điều này tạo cơ hội mới cho các nước đang phát triển, nhưng cũng đi kèm rủi ro bất ổn và chi phí điều chỉnh lớn.

IV. Phản ứng của Mỹ và cộng đồng quốc tế

Chính quyền Mỹ hiện tại tiếp tục giữ vững quan điểm cứng rắn với Trung Quốc, nhưng theo hướng "cạnh tranh có kiểm soát". Việc thiết lập "hành lang liên lạc" và tổ chức các chuyến thăm ngoại giao cấp cao giữa hai bên - như chuyến đi của Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen hay Ngoại trưởng Antony Blinken - cho thấy Washington không muốn để căng thẳng vượt ngoài tầm kiểm soát. Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu công nghệ và siết đầu tư vẫn đang được thúc đẩy mạnh mẽ.

Các quốc gia khác - đặc biệt là EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN - đang ở thế

"giằng co". Họ không muốn bị cuốn vào cuộc đối đầu giữa hai siêu cường, nhưng đồng thời cũng phải điều chỉnh chính sách để bảo vệ lợi ích chiến lược. Trong khi đó, các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, Indonesia, và Ấn Độ có thể tận dụng xu hướng dịch chuyển đầu tư để thúc đẩy công nghiệp hóa, nhưng cũng phải thận trọng trước rủi ro hệ thống nếu căng thẳng bị đẩy lên quá mức.

V. Tình hình nội tại của Trung Quốc

Không thể bỏ qua bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước của Trung Quốc. Những khó khăn hiện tại - từ tăng trưởng GDP thấp hơn mục tiêu, thị trường lao động bất ổn, cho đến niềm tin tiêu dùng yếu - đang khiến chính phủ Trung Quốc phải cân nhắc kỹ trước mọi hành động có thể làm gia tăng bất ổn. Việc "bỏ ngỏ" chiến tranh thương mại có thể là cách để giữ cửa đàm phán mở, đồng thời cảnh báo Mỹ về những hệ quả nếu các động thái kiềm chế Trung Quốc tiếp tục leo thang.

Ngoài ra, trong bối cảnh chuẩn bị Đại hội Đảng toàn quốc tiếp theo, chính quyền

Tập Cận Bình cũng cần duy trì hình ảnh ổn định và kiểm soát chặt chẽ tình hình kinh tế. Một cuộc chiến thương mại toàn diện - nếu xảy ra - có thể phá vỡ những tính toán chính trị nội bộ.

Việc Trung Quốc "bỏ ngỏ" cuộc chiến thương mại với Hoa Kỳ là dấu hiệu cho thấy sự đối đầu chiến lược giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới chưa thể hạ nhiệt trong tương lai gần. Trong khi cả hai bên đều cố gắng tránh một cuộc đụng độ toàn diện, thì sự nghi kỵ, cạnh tranh công nghệ và xung đột lợi ích vẫn là những yếu tố cốt lõi làm căng thẳng tiếp diễn.

Thế giới đang đứng trước một giai đoạn bất định, nơi mà các quyết định thương mại mang hàm nghĩa chính trị và an ninh ngày càng sâu sắc. Đối với các nước nhỏ và vừa, sự khôn ngoan trong chính sách đối ngoại và khả năng thích ứng linh hoạt sẽ là yếu tố then chốt để vượt qua cơn sóng gió này.

Tiến sĩ, Luật sư Nguyễn Thắng Cảnh