Tổng thống Donald Trump đề nghị Quốc hội tăng Ngân sách cho đối ngoại

Trong những năm gần đây, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ bước vào giai đoạn nhiều biến động. Sự cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc, Nga và một loạt cường quốc mới nổi, cùng các điểm nóng như Trung Đông, Ukraine, Biển Đông hay vấn đề năng lượng toàn cầu đã đặt Washington trước nhu cầu tái cấu trúc nguồn lực để duy trì vai trò lãnh đạo quốc tế.

Tăng ngân sách cho hoạt động đối ngoại, viện trợ phát triển và ngoại giao công. Đây được xem là một bước đi gây chú ý vì trong các giai đoạn trước, ông Trump thường được biết đến với xu hướng "America First" (Nước Mỹ trước tiên) và cắt giảm nhiều khoản chi ra bên ngoài. Động thái này phản ánh sự điều chỉnh chiến lược, thể hiện nhận thức mới của Nhà Trắng về vai trò của sức mạnh mềm và hợp tác quốc tế.

Nội dung đề nghị tăng ngân sách đối ngoại

Theo phát biểu tại phiên họp chung của lưỡng viện Quốc hội, Tổng thống Trump nhấn mạnh rằng Hoa Kỳ không thể chỉ dựa vào sức mạnh quân sự hay các biện pháp trừng phạt kinh tế mà cần đầu tư nhiều hơn vào ngoại giao, hỗ trợ phát triển, gìn giữ hòa bình và tăng cường hiện diện ngoại giao ở những khu vực chiến lược.

Ông đề nghị tăng ngân sách Bộ Ngoại giao và Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) để mở thêm các chương trình hợp tác kinh tế, hỗ trợ nhân đạo, bảo vệ môi trường, ứng phó thiên tai và tăng cường giao lưu nhân dân. Điểm nhấn trong bản đề nghị là khoản kinh phí đáng kể để củng cố các đại sứ quán, lãnh sự quán ở châu Á – Thái Bình Dương, Trung Đông và châu Phi – những nơi đang có sự cạnh tranh ảnh hưởng gay gắt giữa các cường quốc.

Lý do chiến lược cho việc tăng ngân sách

Thứ nhất, Hoa Kỳ nhận ra rằng các đối thủ chiến lược đang mở rộng ảnh hưởng bằng những gói đầu tư và viện trợ khổng lồ, đặc biệt là sáng kiến "Vành đai và Con đường" của Trung Quốc. Nếu Washington không nâng cao năng lực đối ngoại thì sẽ khó duy trì ảnh hưởng trong các khu vực then chốt.

Thứ hai, ngoại giao phòng ngừa thường có chi phí thấp hơn so với can thiệp quân sự sau này. Đầu tư vào đối ngoại, viện trợ và phát triển có thể giúp ổn định các quốc gia dễ xung đột, từ đó bảo vệ lợi ích an ninh dài hạn của Mỹ. Thứ ba, các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, an ninh mạng, đại dịch hay di cư quốc tế đòi hỏi hợp tác đa phương, mà ngoại giao mạnh mẽ là điều kiện tiên quyết.

Phản ứng từ Quốc hội và dư luận Mỹ

Đề nghị tăng ngân sách đối ngoại của Tổng thống Trump đã làm dấy lên những cuộc tranh luận sôi nổi trong Quốc hội. Một số nghị sĩ Đảng Cộng hòa bảo thủ cho rằng chính phủ liên bang nên tập trung ngân sách vào các vấn đề nội địa như hạ tầng, y tế và giảm thuế hơn là "chi tiền ra nước ngoài".

Ngược lại, nhiều nghị sĩ Đảng Dân chủ và một bộ phận Cộng hòa ôn hòa cho rằng tăng ngân sách đối ngoại là khoản đầu tư khôn ngoan để Mỹ duy trì vị thế cường quốc toàn cầu, giảm rủi ro xung đột và thúc đẩy thương mại. Trong xã hội, giới doanh nghiệp, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng học giả cũng bày tỏ sự quan tâm. Họ nhấn mạnh vai trò của ngoại giao kinh tế, thương mại và hợp tác phát triển trong việc mở rộng thị trường cho hàng hóa, dịch vụ Mỹ, đồng thời nâng cao uy tín quốc tế của Hoa Kỳ.

Tác động dự kiến tới chính sách toàn cầu của Mỹ

Nếu đề nghị được Quốc hội thông qua, ngân sách đối ngoại tăng lên sẽ giúp Mỹ:

·         Củng cố các liên minh truyền thống: NATO, Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc… thông qua các sáng kiến hỗ trợ kinh tế – kỹ thuật, giúp đối tác nâng cao năng lực tự vệ và quản trị.

·         Tăng cường viện trợ nhân đạo và phát triển: Đặc biệt tại những quốc gia chịu xung đột, thiên tai hay khủng hoảng kinh tế. Điều này giúp Hoa Kỳ trở thành "người kiến tạo giải pháp" thay vì "người gây sức ép" đơn thuần.

·         Thúc đẩy hợp tác khoa học – công nghệ: Trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo, an ninh mạng, AI và y tế công cộng, tạo ra sự liên kết lâu dài.

·         Mở rộng ảnh hưởng mềm: Qua các chương trình học bổng, trao đổi giáo dục, truyền thông quốc tế, nâng cao hình ảnh Hoa Kỳ trong lòng công chúng các nước.

Ý nghĩa đối với trật tự quốc tế và Việt Nam

Với nhiều quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển, việc Mỹ gia tăng ngân sách đối ngoại có thể mang lại cơ hội tiếp nhận thêm nguồn vốn, công nghệ và hỗ trợ chính sách. Đối với Việt Nam, nếu Mỹ tăng ngân sách cho các chương trình hợp tác khu vực châu Á – Thái Bình Dương thì khả năng cao sẽ có thêm các dự án liên quan đến năng lượng sạch, chuyển đổi số, phát triển hạ tầng bền vững, đào tạo nhân lực và an ninh biển.

Ngoài ra, tăng ngân sách đối ngoại cũng phản ánh xu hướng Mỹ coi trọng ngoại giao kinh tế, điều này có thể thúc đẩy thương mại và đầu tư song phương.

Thách thức và giới hạn

Tuy nhiên, việc tăng ngân sách đối ngoại không phải là "liều thuốc vạn năng". Nếu thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan, chương trình viện trợ có thể bị trùng lặp, phân tán, lãng phí. Hơn nữa, sự thay đổi chính quyền hoặc xu hướng chính trị trong tương lai có thể đảo ngược chính sách này.

Một số nước tiếp nhận viện trợ có thể nghi ngờ cơ chính trị, cho rằng Mỹ dùng viện trợ như công cụ gây áp lực. Vì vậy, việc thiết kế và thực thi chính sách cần minh bạch, tôn trọng chủ quyền của nước đối tác, lấy hợp tác bình đẳng làm nền tảng.

Triển vọng dài lâu của chính sách

Nếu đề nghị này được thực thi một cách ổn định trong vài năm, Hoa Kỳ sẽ từng bước phục hồi vị thế dẫn dắt trong các tổ chức quốc tế, củng cố mạng lưới đối tác và tạo ra ảnh hưởng mềm sâu rộng hơn. Đây cũng có thể là sự "lột xác" trong tư duy đối ngoại của ông Trump, từ chỗ thiên về bảo hộ nội địa sang nhận mạnh tính liên kết toàn cầu.

Nhiều chuyên gia nhận định, trong kỷ nguyên cạnh tranh nước lớn, một siêu cường không chỉ cần có "gậy" (sức mạnh quân sự) mà còn phải có "cà rốt" (ngoại giao và hỗ trợ phát triển). Đó chính là bản chất của quyền lực thông minh (smart power).

Kết luận

Việc Tổng thống Donald Trump đề nghị Quốc hội Mỹ tăng ngân sách cho đối ngoại phản ánh nhu cầu thực tiễn và xu hướng mới của chính sách Hoa Kỳ: chuyển từ cách tiếp cận chủ yếu dựa vào áp lực sang kết hợp cả hợp tác, phát triển và ngoại giao mềm. Trong bối cảnh thế giới đang biến đổi nhanh chóng, đây có thể là một quyết định mang tính chiến lược nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia Mỹ và góp phần định hình trật tự quốc tế ổn định, hòa bình hơn.

Tiến sĩ Nguyễn Thắng Cảnh