Cuba – đất nước đang trên đà hồi sinh

Thế nhưng hôm nay, giữa bối cảnh toàn cầu đang tái định hình, Cuba đang dần"hồi sinh". Quá trình hồi sinh ấy không chỉ là một bước chuyển về mặt kinh tế, mà còn là sự thức tỉnh của một dân tộc với khát vọng phát triển, hội nhập và đổi mới, trong khi vẫn giữ gìn bản sắc cách mạng truyền thống.

Lịch sử thăng trầm và căn nguyên của những khủng hoảng

Cuba từ lâu là một cái tên gắn liền với cách mạng, chủ nghĩa xã hội và tinh thần đấu tranh bất khuất. Sau cuộc Cách mạng Cuba năm 1959 do Fidel Castro lãnh đạo, đất nước này chuyển mình thành một nhà nước xã hội chủ nghĩa theo mô hình Liên Xô.

Với các chính sách cải cách đất đai, y tế, giáo dục và công nghiệp hóa, Cuba từng đạt được những thành tựu đáng kể.

Tuy nhiên, sau khi Liên Xô tan rã năm1991 - nguồn hồ trợ chính về kinh tế, nhiên liệu và kỹ thuật của Cuba cũng biến mất - đất nước rơi vào "thời kỳ đặc biệt" (Special Period) với mức suy giảmGDP nghiêm trọng, thiếu điện, lương thực và nhiên liệu.

Cùng lúc, lệnh cấm vận của Hoa Kỳ kéo dài suốt nhiều thập kỷ tiếp tục bóp nghẹt nền kinh tế, khiến Cuba rơi vào tình trạng cô lập kéo dài.

Hậu quả của các biện pháp cấm vận và cô lập kéo dài

Cấm vận kinh tế - công cụ chính trị mà Mỹ sử dụng suốt từ năm 1962 đến nay - đã để lại hậu quả nặng nê đối với sự phát triển của Cuba.

Các lệnh trừng phạt này không chỉ giới hạn Cuba trong việc tiếp cận công nghệ, giao thương hay đầu tư quốc tế, mà còn cản trở việc tiếp cận các thiết bị y tế, thuốc men, nguyên vật liệu thiết yếu.

Dù cộng đông quốc tế - trong đó có LiênHợp Quốc - nhiêu lần lên tiếng yêu câu chấm dứt cấm vận, nhưng chính sách cứng rắn của các đời tổng thống Mỹ (trừ giai đoạn nới lỏng dưới thời Barack Obama) đã khiến Cuba khó thoát khỏi "vòng kim cô" kinh tế này.

Tuy nhiên, chính trong nghịch cánh, Cuba lại cho thấy sức chịu đựng bền bỉ và ý chí hồi phục đáng nể.

Cải cách kinh tế trung ương tập quyền tới nền kinh tế

Bắt đầu từ những năm 2010, Cuba đã khởi động một loạt cải cách kinh tế mang tính cách mạng dưới thời Chủ tịch Raul Castro. Trong đó bao gôm:

• Mở rộng khu vực kinh tế tư nhân, cho phép người dân kinh doanh nhỏ lẻ, dịch vụ ăn uống, du lịch, vận tải, sửa chữa...

• Cải cách hệ thống tiền tệ, tiến tới xóa bỏ hệ thống hai đồng tiền nội địa CUP và CUC vốn gây ra nhiều bất cập.

• Tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài, đạc biệt trong các đặc khu như Mariel.

• Tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước, trao thêm quyền tự chủ trong sản xuất và quản lý tài chính. 

Những cải cách này giúp Cuba dần giảm bớt sự phụ thuộc vào mô hình bao cấp và hướng tới một nền kinh tế hỗn hợp, linh hoạt hơn.

Sự trỗi dậy của khu vực kinh tế tư nhân (cuentapropistas) đã góp phần tạo thêm việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân và giảm bớt gánh nặng cho Nhà nước.    

Du lịch một trụ cột mới trong hồi sinh kinh tế

Ngành du lịch đang nổi lên là điểm sáng hiếm hoi trong nền kinh tế Cuba. Với vẻ đẹp nguyên sơ, kiên trúc thuộc địa đặc sắc, văn hóa âm nhạc độc đáo và bầu không khí "đông Tây giao thoa", Cuba thu hút hàng triệu du khách mỗi năm chủ yếu đến từ Canada, châu Âu và Mỹ Việc nối lại quan hệ ngoại giao với Mỹ năm 2015 đã tạo ra một "làn sóng du lịch" mới.

Dù sau đó dưới thời Tổng thống Trump, chính sách thắt chặt quay trở lại, nhưng Cuba vẫn tiếp tục giữ hình ảnh là một điểm đến hấp dẫn. Đầu tư vào cơ sở hạ tầng, khách sạn, cảng du thuyền, đường bay quốc tế đang được thúc đẩy.

Ngành du lịch không chỉ mang lại nguồn ngoại tệ quý giá mà còn tạo ra chuỗi cung ứng cho các ngành nông nghiệp, thủ công mỹ nghệ, dịch vụ ăn uống - mở ra cơ hội sinh kế cho hàng vạn người dân Cuba.

Xã hội Cuba sự trở mình về nhận thức và kì vọng

Người dân Cuba, từng được biết đến với tính cách trầm lặng và thụ động, đang ngày càng cởi mở hơn với tư duy đổi mới và hội nhập.

Giới trẻ Cuba hôm nay không còn hoàn toàn bị bó buộc bởi lý tưởng cách mạng xưa cũ, mà quan tâm nhiều hơn đến tự do cá nhân, cơ hội kinh doanh, tiếp cận công nghệ, giao lưu quốc tế.

Sự phát triển của internet và mạng xã hội - dù vẫn bị kiểm soát ở mức độ nhất định - đang làm thay đối cấu trúc truyền thông, nhận thức xã hội và mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân.

Nhu cầu về minh bạch, cải cách hành chính, hiện đại hóa giáo dục, y tế, và dịch vụ công ngày càng tăng.

Tầng lớp trung lưu mới cũng đang hình thành, đặc biệt là từ những người làm việc trong du lịch, xuất khấu lao động, kiều hối và kinh tế tư nhân. Đây là lực lượng hứa hẹn sẽ tạo động lực chuyển hóa xã hội Cuba trong tương lai gần.

Khủng hoảng Covid một cú hích cho đổi mới

Đại dịch COVID-19 giáng một đòn nặng nề lên nền kinh tế vốn mong manh của Cuba, khiến GDP giảm sâu, du lịch đình trệ, chuỗi cung ứng đứt gãy.

Tuy nhiên, Cuba cũng thể hiện khả năng ứng phó đáng nế nhờ vào hệ thống y tế cộng đồng và nỗ lực sản xuất vaccine nội địa. Vaccine Abdala và Soberana là minh chứng cho năng lực khoa học của Cuba, dù hạn chế về nguồn lực.

Dịch bệnh cũng buộc Nhà nước phải đẩy nhanh số hóa, giao dịch không tiền mặt, thương mại điện tử, và cải cách các thủ tục hành chính vốn nặng nề.

Mở cửa ngoại giao và các cơ hội quốc tế

Cuba đang mở rộng hợp tác với nhiều quốc gia trên thế giới để phá vỡ thế cô lập kéo dài. Quan hệ với Liên minh châu Âu, Trung Quốc, Nga, Việt Nam,Venezuela, Iran... được tăng cường cả vê thương mại, đầu tư lẫn chính trị.

Đáng chú ý, Cuba đang tìm cách đa dạng hóa đối tác đầu tư nhằm giảm phụ thuộc vào một vài quốc gia "truyền thống".

Các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, công nghệ sinh học, dược phẩm, giáo dục và y tế quốc tế là những mũi nhọn mà Cuba đang đẩy mạnh.

Những thách thức còn tồn tại

Dù đang hồi sinh, Cuba vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn:

• Cấm vận của Mỹ chưa được dỡ bỏ, tiếp tục làm suy giảm dòng vốn đầu tư và ngoại thương.

• Hệ thống pháp lý và hành chính còn chậm đối mới, thiếu tính minh bạch và hiệu quả.

• Tình trạng di cư, đặc biệt là giới trẻ, dẫn đến chảy máu chất xám nghiêm trọng.

• Kinh tế phụ thuộc vào kiều hối và hàng hóa nhập khẩu, khiến đất nước dễ tốn thương trước biến động toàn cầu.

• Chênh lệch giàu nghèo và phân tầng xã hội bắt đầu xuất hiện, đòi hỏi chính sách điều tiết hiệu quả hơn.

Cuba cần những bước đi kiên định và cải cách sâu rộng

Cuba đang trên con đường hồi sinh - đó là một sự thật không thể phủ nhận. Sự trỗi dậy không chỉ thể hiện qua những con số kinh tế, mà còn qua tinh thần đổi mới trong tư duy, lòng tự tôn dân tộc, khát vọng hội nhập và vươn lên của một dân tộc từng chịu nhiều tổn thương nhưng vẫn kiên cường.

Sự trỗi dậy không chỉ thể hiện qua những con số kinh tế, mà còn qua tinh thần đổi mới trong tư duy, lòng tự tôn dân tộc, khát vọng hội nhập và vươn lên của một dân tộc từng chịu nhiều tổn thương nhưng vẫn kiên cường.

Hồi sinh của Cuba không thể là một cuộc"phục dựng" theo mô hình cũ, mà cân là một cuộc "tái thiết" dựa trên nền tảng hiện đại, hiệu quả và dân chủ hơn.

Điều đó đòi hỏi nhà nước Cuba phải đẩy nhanh cải cách thể chế, mở rộng không gian cho xã hội dân sự, thúc đấy kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa - như chính Việt Nam đã thực hiện thành công nhận.

Với một quá khứ oanh liệt, một hiện tại đổi mới và một tương lai đang mở ra trước măt, Cuba đang bước vào một kỷ nguyên mới. Và thế giới đang theo dõi, cổ vũ cho một Cuba - không chỉ là biểu tượng cách mạng - mà còn là biểu tượng của hôi sinh và khát vọng tự do, thịnh vượng.

Luật sư Nguyễn Thắng Cảnh