Châu Âu có ý định tịch thu tài sản của Nga bằng cách nào?

Tổng giá trị tài sản bị đóng băng ước tính lên tới 300 tỷ USD dự trữ ngoại hối của Ngân hàng Trung ương Nga và hơn 20 tỷ USD tài sản của các cá nhân, tập đoàn Nga.

Tuy nhiên, việc “đóng băng” và “tịch thư” là hai khái niệm rất khác nhau về mặt pháp lý. EU đang tìm cách chuyển từ “đóng băng” sang “sử dụng”, nhưng vấp phải nhiều rào cản pháp lý và chính trị.

Đóng băng tài sản: Biện pháp bước đầu nhưng chưa đủ

Ngay sau khi xung đột nổ ra, EU đã nhanh chóng đóng băng tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga đang gửi tại các ngân hàng châu Âu, đặc biệt là trong hệ thống lưu ký tài sản Euroclear (Bỉ). Biện pháp này ngăn Nga truy cập và sử dụng các nguồn dự trữ ngoại hối cho chiến tranh.

Tuy nhiên, đóng băng chỉ mang tính tạm thời - Nga vẫn là chủ sở hữu hợp pháp của các tài sản này theo luật quốc tế. Điều này dẫn tới câu hỏi trọng tâm: làm sao để EU có thể hợp pháp hóa việc tịch thu hoặc sử dụng tài sản đó cho Ukraine?

Các phương án EU đang xem xét để tịch thu hoặc sử dụng tài sản của Nga

EU đã thảo luận nhiều phương án, nhưng đều có những giới hạn pháp lý khác nhau. Một số cơ chế đang được nghiên cứu bao gồm:

Dùng lợi tức sinh ra từ tài sản bị đóng băng

Đây là phương án đang được EU ưu tiên vì ít gây rủi ro pháp lý nhất. Khoản 300 tỷ USD tài sản Nga, khi bị đóng băng trong các tổ chức tài chính châu Âu, vẫn sinh lời từ hoạt động đầu tư.

EU dự định không tịch thu tài sản gốc, mà chỉ dùng phần lợi tức (interest, profits) để hỗ trợ Ukraine.

• Euroclear mỗi năm thu được hàng tỷ euro lợi nhuận từ số tài sản Nga đóng băng.

• Từ năm 2024, EU đã quyết định chuyển phần lợi tức này cho Ukraine, chủ yếu để mua vũ khí và tái thiết nền kinh tế.

Cách làm này tránh được nguy cơ vi phạm luật sở hữu quốc tế, vì lợi tức được coi là "thuế" hoặc "khoản phí bất thường" do EU áp đặt.

Tịch thu tài sản trực tiếp vì mục đích "trừng phạt chiến tranh"

Đây là phương án cứng rắn nhất nhưng cũng gặp nhiều rủi ro pháp lý.

Một số nước, đặc biệt là Ba Lan, Estonia, Latvia, muốn EU tịch thu hoàn toàn tài sản gốc, lập luận rằng Nga đã gây thiệt hại chiến tranh nên phải trả giá.

Tuy nhiên, việc tịch thu tài sản quốc gia có chủ quyền (sovereign assets) như dự trữ ngoại hối của Ngân hàng Trung ương Nga có thể:

• Vi phạm luật tài sản quốc tế;

• Tạo tiền lệ nguy hiểm đối với mọi quốc gia khác;

• Gây rủi ro cho hệ thống tài chính toàn cầu, làm quốc gia khác mất niềm tin khi gửi dự trữ trong hệ thống ngân hàng châu Âu.

Châu Âu áp đặt nhiều lệnh trừng phạt với Nga

Sử dụng khung pháp lý về “bồi thường chiến tranh” (War Reparations)

Một số chuyên gia châu Âu đề xuất lập cơ chế quốc tế buộc Nga phải bồi thường thiệt hại chiến tranh cho Ukraine, và sử dụng tài sản bị đóng băng như một phần của khoản bồi thường.

Tuy nhiên, phương án này đòi hỏi:

• Sự đồng thuận của Liên Hợp Quốc,

• Hoặc ít nhất là phán quyết của một tòa án quốc tế,

Điều khó xảy ra vì Nga có quyền phủ quyết tại Hội đồng Bảo an LHQ.

Xác định một số cá nhân, tổ chức Nga "liên quan trực tiếp" đến chiến tranh, từ đó tịch thu tài sản cá nhân

Đối với tài sản của các tài phiệt Nga (oligarchs), EU có quyền mạnh hơn vì đây là tài sản tư nhân.

Một số tài sản có thể bị:

• Tịch thu nếu chứng minh được liên quan đến rửa tiền hoặc hỗ trợ Nga trốn lệnh trừng phạt;

• Bán đấu giá để sung công quỹ.

• Tuy nhiên, phải chứng minh được vi phạm pháp luật — điều không dễ vì phần lớn tài sản được ẩn qua công ty offshore.

Thành lập quỹ tái thiết Ukraine bảo đảm bằng tài sản Nga

Một số nước đề xuất lập Quỹ Tái thiết Ukraine được bảo đảm bằng tài sản Nga bị đóng băng.

EU không tịch thu ngay mà chỉ dùng tài sản Nga làm tài sản thế chấp, giúp Ukraine vay quốc tế.

Nếu sau chiến tranh đạt được thỏa thuận với Nga, quỹ này có thể được hợp thức hóa.

Vì sao EU khó tịch thu trực tiếp tài sản Nga?

Lý do nằm ở luật pháp quốc tế và quyền bất khả xâm phạm của tài sản nhà nước. Các nguyên tắc chính bao gồm:

Miễn trừ tài sản nhà nước (State immunity)

Tài sản của ngân hàng trung ương được miễn trừ tịch thu theo luật quốc tế. Tịch thu có thể bị coi là hành động "chiếm đoạt tài sản" trái luật.

Nguyên tắc bảo vệ tài sản tư nhân

EU tôn trọng quyền sở hữu tư nhân, nên việc tịch thu tài sản cá nhân cần chứng minh hành vi phạm pháp.

Kết luận

Châu Âu có ý định mạnh mẽ sử dụng tài sản của Nga để hỗ trợ Ukraine, nhưng không thể đơn giản “tịch thư” ngay lập tức do ràng buộc pháp lý và lo ngại hệ quả quốc tế. Vì vậy, EU đang chọn phương án thận trọng nhưng khả thi nhất:

• Không tịch thu tài sản gốc,

• Chỉ sử dụng lợi tức sinh ra từ tài sản,

• Và xem xét xây dựng các cơ chế bồi thường trong tương lai.

Trong dài hạn, EU vẫn để ngỏ các lựa chọn mạnh hơn, nhưng mọi bước đi đều phải dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc nhằm tránh tạo tiền lệ và bảo vệ sự ổn định của hệ thống tài chính quốc tế.