Mỹ và EU đạt được thỏa thuận thương mại ảnh hưởng như thế nào đến kinh tế thế giới?

Bước ngoặt trong quan hệ kinh tế xuyên Đại Tây Dương

Đây không chỉ là một thành quả trong chính sách đối ngoại - kinh tế của hai siêu cường, mà còn mở ra một giai đoạn mới trong kiến trúc kinh tế toàn cầu giữa bối cảnh chuỗi cung ứng bị phân mảnh, cạnh tranh địa chính trị gay gắt và cuộc chạy đua về công nghệ, môi trường ngày càng căng thẳng.

Sự kiện này tác động lan tỏa đến không chỉ nội bộ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà còn ảnh hưởng đến cấu trúc thương mại toàn cầu, vai trò của Trung Quốc, chuỗi giá trị khu vực châu Á - Thái Bình Dương, thị trường tài chính, dòng vốn đầu tư, cũng như chiến lược của các nền kinh tế mới nổi.

Nội dung cơ bản của thoả thuận Mỹ và EU

Những điểm chính trong thoả thuận

Thỏa thuận thương mại Mỹ - EU lần này tập trung vào một số lĩnh vực chiến lược:

• Giảm thuế và rào cản phi thuế đối với các ngành hàng chủ lực như thép, nhôm, ô tô, hàng nông sản, dược phẩm và dịch vụ tài chính.

•  Thiết lập các tiêu chuẩn công nghệ chung cho các lĩnh vực AI ,dữ liệu xuyên biên giới, an ninh mạng và thiết bị bán dẫn .

•   Cam kết cùng hợp tác trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và chuyển đổi xanh , đặc biệt trong việc phát triển chuỗi cung ứng hydro, pin và khoáng sản chiến lược.

• Cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại nhanh gọn dựa trên nguyên tắc song phương, tránh phụ thuộc hoàn toàn vào WTO.

• Tăng cường hợp tác chống các hoạt động thương mại không công bằng từ các nền kinh tế thứ ba, đặc biệt là Trung Quốc.

Thỏa thuận mang tính chiến lược lâu dài

Không giống các thỏa thuận ngắn hạn hoặc mang tính đối phó trong quá khứ, lần này Mỹ và EU đạt được sự đồng thuận về mặt tư tưởng: thúc đẩy mô hình thương mại "dựa trên giá trị" - tức đặt các yếu tố lao động, môi trường, công nghệ, bảo mật dữ liệu lên trên lợi ích thương mại ngắn hạn.

Tác động đến kinh tế Mỹ và EU

Mỹ - phục hồi công nghiệp, giảm phụ thuộc Trung Quốc

Thỏa thuận giúp Mỹ mở rộng thị trường xuất khẩu sang châu Âu - đặc biệt là các lĩnh vực năng lượng LNG, công nghệ cao, dược phẩm, nông nghiệp.

Đồng thời, Mỹ có cơ hội củng cố chuỗi cung ứng thân thiện, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong các mặt hàng chiến lược.

Việc EU công nhận các tiêu chuẩn công nghệ Mỹ sẽ thúc đẩy vị thế của các hãng như Apple, Tesla, Microsoft và Amazon tại thị trường châu Âu. Ngành sản xuất Mỹ có thể được hồi sinh nhờ cam kết về thép - nhôm "xanh" , gắn với tiêu chuẩn carbon.

EU - thúc đẩy xuất khẩu và hiện đại hóa nền kinh tế

Châu Âu đang đối mặt với tăng trưởng trì trệ và chi phí năng lượng cao. Thỏa thuận thương mại với Mỹ mang đến cơ hội xuất khẩu hàng công nghiệp chất lượng cao, đặc biệt là xe điện, thiết bị cơ khí và dược phẩm sang Mỹ.

EU cũng nhận được cam kết từ phía Mỹ về việc không áp thuế trừng phạt mới - điều từng gây căng thẳng dưới thời chính quyền Trump.

Việc cùng Mỹ hợp tác chuyển đổi năng lượng giúp EU chủ động hơn trong chiến lược tự chủ công nghệ và giảm lệ thuộc vào Nga trong lĩnh vực năng lượng.

Với thỏa thuận này, Mỹ và EU đang củng cố một liên minh kinh tế - công nghệ có khả năng thiết lập luật chơi toàn cầu.Việc thống nhất tiêu chuẩn về Al, bảo mật dữ liệu, truy xuất nguồn gốc carbon... sẽ khiến các nước khác buộc phải thích nghi nếu muốn tiếp cận thị trường phương Tây. Điều này sẽ dẫn đến sự phân cực trong hệ thống thương mại toàn cầu: một bên là hệ sinh thái kinh tế - công nghệ của phương Tây, bên kia là trục Trung Quốc- Nga -các nền kinh tế Nam toàn cầu tìm cách đi riêng.

Trung Quốc đứng trước sức ép tái định vị

Thỏa thuận Mỹ - EU có thể được xem là một "liên minh kiềm chế mềm" đối với Trung Quốc. Việc hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đồng thuận trong các lĩnh vực như thuế carbon, truy xuất nguồn gốc, kiểm soát xuất khẩu công nghệ cao... sẽ tạo áp lực lớn đối với mô hình phát triển dựa trên chi phí thấp của Trung Quốc. Trung Quốc có thể phải thay đổi hướng đi - từ "công xưởng toàn cầu" sang đổi mới sáng tạo - trong khi vẫn tìm kiếm các liên minh kinh tế mới với BRICS+, ASEAN, châu Phi và Nam Mỹ.

WTO và trật tự đa phương chịu thử thách

Mặc dù thỏa thuận song phương Mỹ - EU không tuyên bố bác bỏ WTO, nhưng việc hai bên tự thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp và tiêu chuẩn riêng có thể làm suy yếu vai trò của tổ chức này. Sự gia tăng của các "thỏa thuận song phương chất lượng cao" sẽ khiến WTO trở thành một tổ chức có tính biểu tượng hơn là thực quyền trong giải quyết xung đột thương mại toàn cầu.

Các nền kinh tế đang phát triển bị "kẹp giữa"

Các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, Indonesia, Brazil, Ân Độ... sẽ phải đối mặt với một thực tế mới: hoặc thích nghi với các tiêu chuẩn thương mại - môi trường - công nghệ khắt khe từ phương Tây, hoặc bị loại khỏi chuỗi giá trị cao cấp.Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để các nền kinh tế này vươn lên thông qua cải cách thể chế, nâng cấp công nghệ, và xây dựng chiến lược "định vị lại" trong chuỗi cung ứng toàn cầu, tận dụng xu hướng"China +1" hoặc "Friend-shoring".

Tác động đến tài chính - đầu tư -chuỗi cung ứng toàn cầu    

Thị trường tài chính tích cực phản ứng

Ngay sau khi công bố thỏa thuận, các thị trường chứng khoán tại Mỹ và châu Âu đều ghi nhận đà tăng. Đồng USD và Euro ổn định, trong khi giá cổ phiếu các doanh nghiệp công nghệ, năng lượng tái tạo, và logistics tăng mạnh. Tâm lý nhà đầu tư được củng cố bởi viễn cảnh ổn định thương mại, sự giảm thiểu rủi ro địa chính trị và sự hồi sinh của hợp tác xuyên Đại Tây Dương.

Dòng vốn FDI có xu hướng "chuyển trục"

Các nhà đầu tư đang cân nhắc dịch chuyển dòng vốn khỏi những khu vực có nguy cơ rủi ro chính trị - thương mại cao (như Trung Quốc, Nga) sang những quốc gia có khả năng hưởng lợi từ trục Mỹ -EU, đặc biệt là Đông Âu, Bắc Mỹ, và một số quốc gia Đông Nam Á thân thiện với phương Tây như Việt Nam, Philippines. Các lĩnh vực thu hút đầu tư mạnh bao gồm: Al, bán dẫn, năng lượng sạch, dược phẩm và logistics chuỗi cung ứng.

Chuỗi cung ứng toàn cầu bước vào giai đoạn tái cấu trúc cấp độ cao

Việc Mỹ - EU hợp tác sâu trong công nghệ và năng lượng sẽ tạo ra các "siêu chuỗi cung ứng xuyên Đại Tây Dương", tập trung vào sản phẩm chiến lược như chất bán dẫn, pin lithium, công nghệ y sinh.Điều này sẽ làm thay đổi bản đồ cung ứng toàn cầu, với các tuyến vận tải, cảng biển, trung tâm logistics lớn sẽ dịch chuyển theo hướng kết nối chặt chẽ hơn giữa Bắc Mỹ và châu Âu.

Hàm ý chính sách cho Việt Nam và khu vực Đông Nam Á

Việt Nam, với vị thế địa chiến lược, ổn định chính trị và cam kết cải cách, có thể trở thành một phần trong chuỗi cung ứng mở rộng của phương Tây.Cơ hội từ việc trở thành đối tác tin cậy của phương Tây . Việc tận dụng các FTA thế hệ mới như EVFTA, CPTPP cùng với cải thiện môi trường đầu tư, hạ tầng và đào tạo nhân lực là chìa khóa để hấp thụ dòng vốn dịch chuyển hậu thỏa thuận Mỹ - EU.

Thách thức về chuẩn mực thương mại và môi trường

Việt Nam cần nhanh chóng thích nghi với các yêu cầu mới về truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn carbon, minh bạch dữ liệu và trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR).Điều này đòi hỏi sự phối hợp giữa chính phủ và khối tư nhân trong việc nâng cấp thể chế ,hiện đại hoá chuỗi sản xuất và đầu tư vào công nghệ sạch.

Vai trò cầu nối của ASEAN được nâng cao

ASEAN có cơ hội định vị mình như một cầu nối trung gian giữa các cực kinh tế - công nghệ lớn. Việc thúc đẩy nội khối, tăng cường kết nối kỹ thuật số, năng lượng và logistics sẽ giúp khu vực trở thành trung tâm trung chuyển toàn cầu trong chuỗi cung ứng tái cấu trúc.

Bước vào một kỷ nguyên thương mại mới

Thỏa thuận thương mại Mỹ - EU không chỉ là một cột mốc kinh tế mà còn mang ý nghĩa địa chính trị, công nghệ và môi trường sâu sắc. Trong một thế giới đang tái định hình bởi cạnh tranh siêu cường, biến đổi khí hậu và cuộc cách mạng số, sự liên kết giữa hai trụ cột của phươngTây có thể sẽ vẽ lại bản đồ thương mại toàn câu.

Tuy vậy, sự thay đổi này cũng đặt ra thách thức lớn đối với các nước đang phát triển, buộc họ phải nâng cao năng lực thích ứng và tìm ra chiến lược mới để không bị tụt lại. Việt Nam, nếu tận dụng được cơ hội và vượt qua được trở ngại thể chế, có thể sẽ là một trong những điểm sáng trong bức tranh kinh tế thế giới mới đang hình thành.

Tiến sĩ Nguyễn Thắng Cảnh