Bùng nổ lao động tự do trên 'nền kinh tế tạm thời'

Giải pháp thay thế mang nhiều lợi ích

Anh Lazarus Limo thường bắt đầu ngày làm việc vào lúc 10 giờ sáng, chở hành khách và giao đồ ăn quanh Chapel Hill, North Carolina, Mỹ. “Tôi chỉ đặt mục tiêu tối thiểu là số tiền tôi sẽ nhận được vào cuối ngày. Ngay khi đạt được mục tiêu của mình, thế là xong, tôi đã hoàn thành công việc trong ngày” - anh Limo nói.

Vào cuối tuần, Limo làm thêm công việc giao đồ ăn cho DoorDash. Anh là một trong số hàng triệu người ở Mỹ tham gia vào cái gọi là “nền kinh tế tạm thời”, một thuật ngữ đã trở nên phổ biến trong thập kỷ qua để mô tả sự gia tăng của công việc tự do thông qua các ứng dụng như Uber, Lyft, Doordash và Instacart.

Dữ liệu của chính phủ Mỹ về nhóm lao động này là khó nắm bắt. Lần cuối cùng Cục Thống kê Lao động của Mỹ chính thức theo dõi những người lao động có sắp xếp công việc thay thế là vào năm 2017. Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết, số lượng lao động hợp đồng đang tăng lên và tác động rõ rệt tới toàn bộ nền kinh tế. Lực lượng này thậm chí có thể bóp méo dữ liệu kinh tế của chính phủ.

Ông Louis Hyman - giáo sư về lao động và kinh doanh tại Đại học Cornell - cho biết: “Những người tham gia vào “nền kinh tế tạm thời” vay ít tiền hơn những người không tham gia. Bạn có thể coi nó như một giải pháp thay thế cho khoản nợ đối với một số người, như một cách để vượt qua thời kỳ bất ổn. Xã hội cần tính đến những loại trải nghiệm khác nhau này”.

Trong đại dịch Covid-19, việc làm trên nền tảng kỹ thuật số như DoorDash và Uber Eats đã trở nên phổ biến khi hàng triệu người chỉ ở nhà và chuyển sang giao dịch trực tuyến. Dữ liệu gần đây cho thấy, số lượng người làm việc với các nền tảng này cũng tăng lên. Một nghiên cứu do Đại học Chicago công bố vào tháng 5, theo dõi thu nhập thông qua hồ sơ thuế cho thấy, số người báo cáo thu nhập từ công việc tự do dựa trên nền tảng cho IRS đã bùng nổ trong những năm gần đây, từ chỉ hơn 1 triệu lên gần 5 triệu lao động.

“Tham gia vào “nền kinh tế tạm thời” là một điểm dừng theo nhiều cách và nó luôn là một giải pháp thay thế. Nếu bạn không muốn làm việc trong nhà hàng hoặc các loại công việc dịch vụ khác, bạn có thể làm việc này” – GS Hyman nói.

Tác động kinh tế

Mặc dù thực tế là nhiều nhân viên hợp đồng tự do không được hưởng các lợi ích như bảo hiểm y tế do nơi làm việc cung cấp hoặc trợ cấp hưu trí, nhưng có một số lợi thế đối với công việc trực tuyến.

Bà Erica Groshen, cựu ủy viên của Cục Thống kê lao động Mỹ (BLS) - cho biết: “Việc làm tự do cho phép mọi người dễ dàng tìm kiếm công việc tiếp theo hơn, nếu họ bị sa thải, họ có nhiều “tấm đệm” an toàn hơn bên cạnh bảo hiểm thất nghiệp hay dựa vào gia đình, bạn bè cũng như tiền tiết kiệm của họ”.

Anh Limo rơi vào nhóm này. Anh bắt đầu làm việc bán thời gian trên các nền tảng như Uber, DoorDash và Grubhub để chi trả học phí. Và dù bắt đầu công việc hợp đồng toàn thời gian sau khi hợp đồng làm kỹ thuật viên điện kết thúc vào năm ngoái, nhưng Limo vẫn coi công việc này là tạm thời.

Một nghiên cứu năm 2020 của Viện Công nghệ Massachusetts cho thấy, các nền tảng như Uber và Lyft có thể giúp giảm gánh nặng cho bảo hiểm thất nghiệp và giúp giảm nợ cá nhân bằng cách so sánh dữ liệu thất nghiệp, dữ liệu tín dụng từ Equifax và dữ liệu đăng ký ô tô. Nghiên cứu cho thấy, những người lao động bị sa thải có quyền truy cập vào Uber ít có khả năng nộp đơn xin trợ cấp bảo hiểm thất nghiệp hay sống dựa vào việc vay tiền.

Hiện tượng đó có thể được phản ánh một phần trong dữ liệu kinh tế hiện tại: Tăng trưởng kinh tế Mỹ nhìn chung chậm lại, tỷ lệ thất nghiệp vẫn ở mức thấp nhất trong nhiều năm và hiện chỉ là 3,6%. Các vụ phá sản cá nhân cũng thấp hơn mức trước đại dịch. Theo dữ liệu của Chính phủ Mỹ, đã có hơn 388 nghìn vụ phá sản phi kinh doanh từ tháng 3/2022 đến tháng 3/2023, thấp hơn đáng kể so với mức của một vài năm trước: Năm 2019, hơn 750.000 vụ phá sản phi kinh doanh đã được nộp.

Theo DoorDash và Uber, hầu hết nhân viên của họ làm công việc bán thời gian để có thêm các nguồn thu nhập khác. Doordash cho biết, 90% công nhân của họ làm việc dưới 10 giờ mỗi tuần cho nền tảng này. Trong khi đó, tính đến hết quý đầu tiên của năm 2023, Uber cho biết, 48% “người kiếm tiền” của họ làm việc trực tuyến trung bình dưới 10 giờ mỗi tuần.

Dù số lượng người lao động tham gia “nền kinh tế tạm thời” không ngừng tăng, nhưng nó dường như chưa được đánh giá đúng trong dữ liệu việc làm. Cuộc khảo sát BLS gần đây nhất chỉ cho thấy 1% người lao động sử dụng ứng dụng kỹ thuật số để làm việc. Bà Susan Houseman - Giám đốc nghiên cứu tại W.E. Viện Nghiên cứu Việc làm Upjohn ở Kalamazoo, Michigan - cho biết, chính phủ liên bang đã đánh giá thấp những người lao động hợp đồng độc lập trong cuộc khảo sát.

Việc thiếu dữ liệu chất lượng cũng tác động rộng lớn đến nền kinh tế theo một cách khác. Nó ngăn cản Cục Dự trữ Liên bang (Fed) có được bức tranh toàn cảnh về lực lượng lao động của Mỹ. Ông Groshen - người từng là thành viên của Hệ thống Dự trữ Liên bang trong 27 năm - cho biết, 2 mục tiêu chính của Fed khi thiết lập chính sách tiền tệ là ổn định giá cả và ổng định việc làm tối đa, và việc thiếu thông tin đáng tin cậy về lực lượng lao động trong “nền kinh tế tạm thời” có thể gây khó khăn cho ngân hàng Trung ương.

Giáo sư Hyman cho biết, sự phát triển của các nền tảng trực tuyến có được là nhờ những thiếu sót của công việc dịch vụ, vì người lao động có thể chủ động làm theo giờ của mình, một lợi ích mà họ có thể không nhận được trong các công việc của ngành dịch vụ truyền thống.