Ấn Độ thất nghiệp tăng cao do tác động từ thuế quan của Tổng thống Donald Trump

Bối cảnh quan hệ thương mại Mỹ - Ấn

Quan hệ thương mại giữa Mỹ và Ấn Độ vốn được xem là một trong những trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của New Delhi. Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Ấn Độ, chiếm hơn 16% tổng kim ngạch. Các mặt hàng chủ lực Ấn Độ bán sang Mỹ gồm dệt may, đồ trang sức, dược phẩm, thiết bị công nghệ thông tin, dịch vụ gia công phần mềm... Ngược lại, Mỹ xuất sang Ấn Độ các sản phẩm công nghệ cao, máy móc, năng lượng và hàng không.

Tuy nhiên, khi Donald Trump bước vào Nhà Trắng với khẩu hiệu "Nước Mỹ trên hết" (America First), thương mại toàn cầu đã bị tác động mạnh. Ông chủ trương bảo hộ sản xuất trong nước, gia tăng áp thuế với nhiều đối tác, trong đó có Trung Quốc, Liên minh châu Âu và cả Ấn Độ. Chính sách này không chỉ gây biến động chuỗi cung ứng toàn cầu mà còn tác động trực tiếp đến nền kinh tế đang phát triển như Ấn Độ.

Đòn áp thuế của Trump nhắm vào Ấn Độ

Donald Trump nhiều lần phàn nàn rằng Ấn Độ áp dụng "mức thuế quá cao và không công bằng" đối với hàng hóa Mỹ, đặc biệt là trong ngành xe hơi, rượu mạnh và thiết bị y tế. Đáp trả, chính quyền Trump năm 2019 đã quyết định rút lại ưu đãi thuế quan cho Ấn Độ trong khuôn khổ Hệ thống ưu đãi phổ cập (GSP), vốn cho phép hàng hóa Ấn Độ trị giá khoảng 5,6 tỷ USD vào Mỹ mà không chịu thuế. 

Cùng với đó, Washington áp thêm các mức thuế nhập khẩu đối với thép và nhôm của Ấn Độ, khiến ngành công nghiệp luyện kim và chế tạo của nước này chịu thiệt hại nặng. Không dừng lại, Mỹ còn tăng cường hàng rào kỹ thuật, kiểm soát gắt gao hơn đối với dược phẩm, nông sản và sản phẩm công nghệ thông tin của Ấn Độ.

Tất cả những động thái đó khiến hàng hóa Ấn Độ khó cạnh tranh tại thị trường Mỹ, trong khi các doanh nghiệp nước này vốn phụ thuộc khá lớn vào đơn hàng xuất khẩu sang nền kinh tế số 1 thế giới.

Tác động đến các ngành xuất khẩu chủ lực của Ấn Độ

Ngành dệt may

Dệt may vốn là ngành xuất khẩu mũi nhọn, tạo công ăn việc làm cho hàng chục triệu lao động Ấn Độ, đặc biệt là phụ nữ và lao động nông thôn. Khi Mỹ áp thuế cao hơn, hàng dệt may Ấn Độ trở nên kém cạnh tranh so với các đối thủ như Bangladesh, Việt Nam, Campuchia. Hàng loạt nhà máy phải cắt giảm sản lượng, giảm lương hoặc sa thải công nhân.

Ngành trang sức và kim hoàn

Ấn Độ là trung tâm chế tác kim cương và trang sức lớn nhất thế giới. Trước đây, thị trường Mỹ chiếm hơn 40% kim ngạch xuất khẩu kim cương của Ấn Độ. Nhưng khi bị áp thuế, giá thành đội lên, các nhà nhập khẩu Mỹ chuyển đơn hàng sang Trung Quốc, Thái Lan. Hệ quả là hàng vạn thợ thủ công kim hoàn tại các thành phố Surat, Mumbai rơi vào cảnh thất nghiệp.

Ngành công nghệ thông tin và dịch vụ gia công (outsourcing)

Ấn Độ vốn tự hào là "công xưởng phần mềm" của thế giới, cung cấp dịch vụ gia công phần mềm, chăm sóc khách hàng, phân tích dữ liệu cho nhiều tập đoàn Mỹ. Tuy nhiên, chính sách bảo hộ và siết chặt visa H-1B của Trump khiến lao động Ấn Độ khó sang Mỹ làm việc, đồng thời nhiều công ty Mỹ buộc phải chuyển dịch sang các quốc gia khác. Điều này giáng đòn mạnh vào lực lượng lao động trình độ cao của Ấn Độ.

Ngành nông sản

Một số mặt hàng nông sản Ấn Độ như gạo basmati, hạt điều, xoài từng được ưa chuộng tại Mỹ. Song khi mất ưu đãi GSP, giá bán tăng khiến hàng nông sản Ấn Độ khó cạnh tranh. Nông dân vốn đã bấp bênh đầu ra nay càng thêm khó khăn, góp phần làm gia tăng thất nghiệp và nghèo đói ở khu vực nông thôn.

Tỷ lệ thất nghiệp gia tăng

Theo số liệu của Trung tâm Giám sát Kinh tế Ấn Độ (CMIE), thất nghiệp tại Ấn Độ đã tăng lên mức 7-8% trong giai đoạn sau khi Mỹ áp thuế. Đặc biệt, ở các bang công nghiệp và xuất khẩu mạnh như Gujarat, Maharashtra, Tamil Nadu, tỷ lệ thất nghiệp trong ngành dệt may và kim hoàn có thời điểm vượt 15%.

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ - vốn chiếm tới 45% xuất khẩu và 30% việc làm - bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Khi mất thị trường Mỹ, họ không kịp xoay chuyển sang thị trường khác, buộc phải cắt giảm nhân sự. Hệ quả là hàng triệu lao động phổ thông mất việc, tạo sức ép lớn lên an sinh xã hội.

Hệ lụy xã hội từ thất nghiệp

Thất nghiệp gia tăng kéo theo nhiều hệ lụy:

Gia tăng nghèo đói: Hàng triệu hộ gia đình phụ thuộc vào lương công nhân nhà máy dệt, xưởng trang sức nay mất nguồn thu nhập chính.

Bất ổn xã hội: Tình trạng biểu tình, đình công, yêu cầu chính phủ hỗ trợ xảy ra tại nhiêu bang.

Di cư lao động: Nhiều người rời bỏ thành phố, quay về nông thôn, làm tăng áp lực lên nông nghiệp vốn đã kém hiệu quả.

Giảm niềm tin vào chính phủ: Người dân hoài nghi về khả năng của chính quyền trong việc ứng phó với cú sốc từ chính sách của Mỹ.

Ứng phó của Ấn Độ

Trước tình hình khó khăn, Chính phủ Ấn Độ đã đưa ra nhiều biện pháp:

Đàm phán với Mỹ: New Delhi nhiều lần nỗ lực thương lượng nhằm khôi phục GSP, nhưng chưa đạt kết quả đáng kể dưới thời Trump.

Đa dạng hóa thị trường: Ấn Độ thúc đẩy xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, ASEAN và châu Phi để giảm phụ thuộc vào Mỹ.

Khuyến khích sản xuất trong nước: Chính phủ phát động chương trình "Make in India" và "Atmanirbhar Bharat" (Ấn Độ tự cường) nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nội địa, khuyến khích tiêu dùng hàng Ấn Độ.

Hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ: Cung cấp tín dụng ưu đãi, giảm thuế, hỗ trợ tái đào tạo lao động.

Tuy nhiên, những biện pháp này chỉ phần nào giảm bớt khó khăn, trong khi sức ép từ chính sách bảo hộ của Mỹ vẫn rất lớn.

Bài học rút ra

Trường hợp thất nghiệp tăng cao ở Ấn Độ do đòn áp thuế của Donald Trump để lại nhiều bài học quan trọng:

Không nên phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường: Khi Mỹ chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu, bất kỳ thay đổi nào từ Washington cũng tạo cú sốc cho New Delhi.

Cần nâng cao năng lực cạnh tranh: Nếu sản phẩm Ấn Độ có chất lượng vượt trội, giá cả hợp lý, thì ngay cả khi bị áp thuế vẫn có thể duy trì chỗ đứng.

Xây dựng chuỗi cung ứng trong nước mạnh mẽ: Giảm phụ thuộc vào thị trường bên ngoài, đồng thời tận dụng thị trường nội địa gần 1,4 tỷ dân.

Triển vọng trong tương lai

Sau khi Donald Trump rời Nhà Trắng, quan hệ thương mại Mỹ - Ân có phần dịu lại, song những tác động từ chính sách bảo hộ vẫn còn dư âm. Các chuyên gia dự báo răng, nếu xu hướng chủ nghĩa bảo hộ tiếp tục quay trở lại, Ấn Độ sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức tương tự.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất định, Ấn Độ buộc phải đi theo con đường cải cách mạnh mẽ hơn: tái cơ cấu nền sản xuất, đầu tư vào công nghệ, đổi mới sáng tạo, đồng thời phát huy lợi thế dân số trẻ để biến thách thức thành cơ hội.

Đòn áp thuế của Donald Trump đối với Ấn Độ không chỉ là một tranh chấp thương mại đơn thuần, mà đã để lại hệ lụy sâu rộng đối với nền kinh tế và xã hội nước này. Tỷ lệ thất nghiệp gia tăng, đời sống hàng triệu lao động bị ảnh hưởng, tạo nên những sức ép lớn lên chính phủ và xã hội Ấn Độ.

Câu chuyện này cho thấy tính mong manh của nền kinh tế phụ thuộc vào thị trường bên ngoài, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải đa dạng hóa, nâng cao năng lực cạnh tranh và xây dựng nền kinh tế tự cường.

Tiến sĩ Nguyễn Thắng Cảnh