Cần có chương trình phục hồi lao động trong ngành du lịch

Trong tham luận với chủ đề "Chuyển dịch lao động ngành du lịch" gửi đến Diễn đàn kinh tế - xã hội Việt Nam năm 2022, Ths Cao Thị Ngọc Lan, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Du lịch Việt Nam cho biết, sau hai năm chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch Covid-19, dưới sự chỉ đạo của Chính phủ và Bộ VHTTDL, ngành du lịch Việt Nam đã từng bước thực hiện các biện pháp cụ thể để phục hồi và khôi phục đà phát triển.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch, lao động trong ngành du lịch đã phải đối mặt với nhiều thử thách trong đó có quá trình lao động đã rời bỏ khỏi ngành du lịch gây ra tình trạng thiếu hụt lao động. Để quá trình khôi phục diễn ra nhanh chóng và tạo đà phát triển bền vững, cần có giải pháp cụ thể và thiết thực để phục hồi nhân lực trong ngành du lịch.

Thất thoát nhân lực nặng nề chưa từng có trong ngành du lịch

Về thực trạng về lao động trong ngành du lịch và tình trạng dịch chuyển lao động khỏi ngành du lịch, theo bà Cao Thị Ngọc Lan, đại dịch Covid-19 khiến ngành du lịch trên toàn thế giới rơi vào tình trạng đình trệ chưa từng có. Theo ước tính của Hội đồng Du lịch và Lữ hành thế giới (WTTC), tổng số lao động mất đi trong ngành du lịch là 62 triệu lao động. Do đó, sau khi kiểm soát được tình hình dịch bệnh, tại hầu hết các thị trường lớn trên thế giới đều diễn ra tình trạng thiếu hụt lao động.

Theo tính toán của WTTC, trong năm 2022, ngành du lịch tại Châu Âu thiếu hụt khoảng 1,2 triệu lao động trong khi đó do dịch năm 2020, số công việc làm bị mất đi là 1,7 triệu chỗ làm. Điều đó có nghĩa là số lượng lao động quay trở lại ngành du lịch ở Châu Âu là rất ít, mới chỉ đáp ứng được khoảng 1/3 nhu cầu thực tế.

Nguyên nhân trực tiếp là do người lao động rời khỏi ngành du lịch và không trở lại sau khi ngành du lịch hồi phục. Do đó, có thể nói việc di chuyển lao động khỏi ngành du lịch là điều kiện trực tiếp gây ra tình trạng thiếu hụt lao động và qua đó sẽ kìm hãm sự phục hồi của ngành du lịch.

Về tình hình trong nước, sau một thời kỳ tăng trưởng nhanh của giai đoạn 2015-2019, do đại dịch Covid-19, lượng khách quốc tế và nội địa đã suy giảm nghiêm trọng. Vì vậy, đối với người lao động trong ngành du lịch, hàng triệu lao động trong du lịch đã phải nghỉ việc.

Theo thống kê của Bộ VHTTDL, năm 2019 cả nước có trên 2,5 triệu lao động, trong đó 750.000 lao động trực tiếp với 45% được đào tạo chuyên môn về du lịch, 35% được đào tạo chuyên ngành khác, 20% chưa qua đào tạo. Trong năm 2020, các doanh nghiệp trong ngành du lịch phải cắt giảm nhân sự từ 70-80%. Trong năm 2021, số lượng lao động vẫn làm đủ thời gian chỉ chiếm 25% so với năm 2020, lao động nghỉ việc hoặc chấm dứt hợp đồng lao động chiếm khoảng 30%, lao động tạm nghỉ việc khoảng 35%, 10% lao động làm việc cầm chừng.

Theo Hiệp hội Du lịch Việt Nam, thực tế này khiến nhiều lao động phải chuyển nghề vì mưu sinh, dẫn đến thất thoát nhân lực nặng nề đối với ngành du lịch và đây thực sự là một hiện tượng chưa từng có tiền lệ trong du lịch.

Lao động chịu tác động nặng nhất thuộc về lực lượng lao động đang tham gia dịch vụ tại các cơ sở lưu trú, Lữ hành quốc tế và Bán hàng lưu niệm. Người lao động phải chịu các biện pháp mạnh mẽ của doanh nghiệp như cắt giảm lương (chủ yếu là lưu trú và ăn uống), nghỉ việc tạm thời (lữ hành quốc tế, lữ hành nội địa và vận chuyển).

Trong khi đó, lao động còn ở lại làm việc tại các doanh nghiệp bao gồm cả doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ phải thích ứng với thay đổi thị trường khách hàng. Trong đó, lao động phải chịu ảnh hưởng nhiều nhất thuộc về các cơ sở kinh doanh dịch vụ, lưu trú, lữ hành và vận chuyển.

Một khảo sát tại Thành phố Hồ Chí Minh vào cuối năm 2021 cho thấy 26% số lao động ngành du lịch chuyển sang nghề khác; 33% lao động có ý định chuyển nghề sau dịch. Về lao động du lịch mất việc, chuyển nghề, có tới hơn 43% lao động có thâm niên nghề 5-10 năm; 23% có thâm niên nghề trên 10 năm.

Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Du lịch Việt Nam cho biết, nhu cầu nhân lực du lịch sau đại dịch Covid-19, đối với hoạt động lưu trú du lịch, dự báo ngành Du lịch cần khoảng 485.000 lao động trong cơ sở lưu trú du lịch cho công suất trên 70%, trong đó nhân sự quản trị cần khoảng 45.000 người. Dự báo tăng trưởng du lịch Việt Nam 10 năm tới khá lạc quan, đến năm 2025 cả nước cần có 950.000 đến 1.050.000 buồng lưu trú và đến năm 2030 cần 1.300.000 đến 1.450.000 buồng.

Như vậy, năm 2025, cầu về lao động khối cơ sở lưu trú du lịch khoảng hơn 800 nghìn và năm 2030 là hơn 1 triệu, giai đoạn 2022 - 2030, trung bình cần bổ sung mỗi năm trên 60.000 lao động.

Trong khi đố về cung, nhân lực du lịch hiện tại suy giảm cả số lượng và chất lượng so với thời điểm năm 2019. Lực lượng lao động trực tiếp khối cơ sở lưu trú du lịch hiện chưa đến 400.000 người, đáp ứng hơn 70% nhu cầu với công suất trung bình dưới 50%, định mức chưa tới 0,6 lao động/buồng.

Tại các cơ sở lưu trú du lịch đạt tiêu chuẩn, định mức trung bình chỉ khoảng 0,4 lao động/buồng. Đặc biệt thiếu nhân sự vào thời điểm cao điểm như nghỉ lễ, Tết, cuối tuần. Cơ cấu nhân sự chưa đồng bộ, thiếu trầm trọng nhân lực có chuyên môn cao, đặc biệt là quản trị cấp cao. Sự mất cân đối nhân lực theo vùng/miền khiến nhiều khu vực tăng trưởng nóng về khách du lịch nhưng chất lượng dịch vụ thấp hơn khu vực khác và không ổn định.

Cần có chương trình phục hồi lao động trong ngành du lịch

Đề xuất và giải pháp khôi phục nguồn cung lao động trong ngành du lịch, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Du lịch Việt Nam cho rằng, Chính phủ cần ban hành Chương trình phục hồi lao động trong ngành Du lịch với đối tượng lao động trực tiếp.

Cụ thể, đối với lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp du lịch sẽ tổ chức các khóa bồi dưỡng, nâng cao nghiệp vụ (1 tuần); Đối với lao động đã nghỉ việc 1 năm sẽ tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ, kiến thức, tay nghề,... (2 tuần); Đối với lao động đã nghỉ 2 năm và lao động mới vào ngành Du lịch sẽ đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, tay nghề,... (1 tháng); Đối với đối tượng đã làm trong lĩnh vực du lịch sẽ tham gia khóa bồi dưỡng 1 tháng và đối tượng nghỉ việc 2 năm chưa hoạt động trong lĩnh vực du lịch sẽ tham gia khóa đào tạo, bồi dưỡng 2 tháng.

Về chính sách hỗ trợ, Phó Chủ tịch thường trực, Hiệp hội Du lịch Việt Nam đề xuất Chính phủ hỗ trợ chi phí đào tạo cho người lao động thông qua doanh nghiệp du lịch hoặc Hiệp hội Du lịch. Mức kinh phí hỗ trợ là 50% chi phí đào tạo từ Ngân sách Trung ương hoặc địa phương.

Về trách nhiệm các bên, Phó Chủ tịch thường trực, Hiệp hội Du lịch Việt Nam đề xuất Chính phủ giao cho các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch các cấp triển khai Chương trình trên địa bàn, các cơ quan có liên quan hỗ trợ cho ngành Du lịch triển khai Chương trình này.

Hệ thống Hiệp hội Du lịch triển khai Chương trình thông qua việc tham gia trực tiếp tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ lao động của các doanh nghiệp du lịch cả nước. Các doanh nghiệp du lịch đăng ký danh sách lao động tham dự các khóa đào tạo, đóng góp 50% kinh phí đào tạo thông qua việc sử dụng các cơ sở vật chất, trang bị và lao động của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, theo Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Du lịch Việt Nam, cần tổng kết tại các địa phương và đơn vị thực hiện sau đó nhân rộng chương trình với thời gian thực hiện và nhiệm vụ thực hiện ở nhiều địa phương trong cả nước.

Trên cơ sở thực tiễn triển khai Chương trình này, cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và Hiệp hội Du lịch tổng kết và kiến nghị bổ sung chương trình đào tạo, sửa đổi các quy định về hệ thống bằng cấp, nội dung đào tạo trong ngành du lịch trên cơ sở phổi hợp giữa Tổng cục Dạy nghề (Bộ Lao động, Thương binh và xã hội); Tổng cục Du lịch và Hiệp hội Du lịch Việt Nam.